Yiv Nedir?

[Tirdad SETAYESHI]

Yiv ateşli silahlarda merminin yolunda seyrederken dönme hareketi kazanmasını sağlayan namlu içine açılmış birbirine paralel kabarıklıklardan oluşan ve namlu içine spiral görüntü kazandıran kabarıntı ve oyuklardır.

Bir mermi çekirdeği daha uzak mesafelere gönderebilmenin tek yolu namlu çıkışında çekirdeğe daha fazla hız kazandırmaktır. dolayısı ile potansiyel enerjisi arttırmak ve önündeki direnci (hava) delebilme kabiliyetini arttırarak daha az sürtünme ile karşılaşmasını sağlamaktır. Bunun için de ileriye harekete ilaveten mermiye dönüş hareketi kazandırılması düşünülmüştür. Bu işlemi sağlayan cihaz da yiv-set çekilmiş namludur.

Mermiye dönüş hareketi sağlandırılması öncelikle gyroskopik dengesini arttırır ayrıca merminin aerodinamiğini de arttırarak daha isabetli olmasını sağlar.

İşlevi

Merminin dengesini ve hızını artırarak menzil, tahribat ve hedefi vurma etkilerini artırır. Namlu içindeki oyuklara "yiv", çıkıntılara ise "set" denir. Bu tür namluya sahip tüfeklere ise "Yivli tüfek" denir. günümüz piyade tüfeklerinin tamamına yakını ve tabancaların tamamı yivli silah kategorisinde yer alırlar. Top gibi ağır silahlar yivli veya yivsiz olarak üretilebilseler de uzun menzilli toplar daima yivli namluya sahipdirler.
Merminin(projectile) ileriye doğru hareketide, kendi ekseni çevresinde bir tur atması sırasında, kat edeceği mesafeye hatve (twist) denir.
<iframe width="1024" height="768" src="//www.youtube.com/embed/M8ODXkYaJo8?fs=1&start=" frameborder="0" allowfullscreen></iframe>

Hatve ve Mermi Stablitesi
19. yy. sonlarında ingiliz bir profesör olan George Greenhill tarafından optimal hatve değerini hesaplamak üzere pratik bir formül önerildi.

<math>Hatve = \frac{C D^2}{L} \times \sqrt{\frac{SG}{10.9}}</math>

* C = 150 (Mermi hızı 2800fps veya 840m/sn'den fazla ise 180)
* D = Mermi çapı (inç)
* L = Mermi uzunluğu (inç)
* SG = Dansite (Kurşun çekirdek: 10.9)

Mütedavil Silahlarda Yiv-Set

Yivli tüfeklerin özellikleri beyan edilirken namlu çapı uzunluğuna ilaveten yiv dönüşünün sağdan sola veya soldan sağa olması ve yiv-set sayısına göre kategorilendirilirler.(Örn. Türk ordusunda standart piyade tüfeği konumunda olan G3 7.62mm çapında soldan sağa dönüşlü 4 adet yiv-setli namluya sahiptir). Yivli namluları birbirinden ayıran bir başka özellik ise merminin kendi ekseni civarında dönene kadar kat ettiği mesafedir. bu mesafeye Hatve denir. Mermi yivli namludan çıktığında namlunun yivlerinin şeklini almış olur. (örn. poligonal namluya sahip bir tabanca (örn Jericho 941)'dan çıkan mermi poligonal şekil almıştır) bu özellik ve yiv set çekilmiş namluların yapılan işleme bağlı mikro girinti-çıkntıları ve özellikle kullanıma bağlı yiv-set üzerinde oluşan hasarlar ve değişikliklerinin namludan çıkan mermi çekirdeği üzerine yansıması(bu izlere Rayyür denir)ndan dolayı kriminal labratuarlarında bu özellikle silahların kimliklendirilmesi ve özellikle cinayetlerin aydınlandırılmasında kullanılır. Namluya yiv açma fikri ateşli silahların savaşlarda aktif olarak kullanılmaya başlayıp menzil ve isabet oranının ciddi olarak düşük olduğunun farkedildiği 1500'lere kadar dayansa da o dönemlerde metal sanatının gelişmemiş olması ve ayrıca tüfeklerin ağızdan doldurulmasından dolayı büyük çabayla açılan dikkatli yivlerin doldurma esnasında bozulmasından dolayı gerçek anlamında yiv ancak 1800'lerde mermi kovanlı silahların ortaya çıkmasıyla kullanıma girebildi. Ayrıca Yiv-set çekilmiş namlulardan (veya mütedavil kullanımıyla yivli namlu) ateşlenmiş bir mermi ile yaralanan bir asker eski çağlarda (örn. Abraham Lincolnun komuta ettiği Amerika iç savaşında) antibiyotik ve cerrahi teknik yetersizliğinden dolayı, ciddi enfeksiyonlar ile baş etmek zorunda idi. Amerika iç savaşında Abraham Lincolnun dikkatini çeken avcılık için kullanılan yivli tüfekler, ingiliz askerlerinde ciddi zayıatlar bırakmıştır.

Yiv Çekme işlemi:

Yiv-set çekme işlemi namlunun cinsinin yanında yivli bir silah yapımının en pahalı kısmını oluşturur. aynı çap ve uzunluktaki bir namlunun hatta ve hatta aynı metal ve aynı işlemden üretilmiş olmasına karşın yiv-setteki hasaasiyetinden dolayı aralarında katlarca fark olabilir. örn. G3 gibi bir piyade tüfeğinin maliyeti 800$ civarında iken; yüksek dikkat gerektiren fakat fikir olarak yine G3'ün üretici firması H&K tarafından G3 üzerinden geliştirilmiş olan ve G3 ile aynı mermiyi(7,62x51mm NATO) kullanan PSG-1 gibi bir keskin nişancı tüfeğinin namlusunun maliyetinden dolayı maliyeti 10.000$ civarındadır.

Tek Çakılı kalem(Broach) ile tek tek açılan yiv (klasik metod) [Single Point Cut Rifling]

    Çok hassas bir şekilde yiv-set çekilebilir ancak bunun için kaliteli yetişmiş elemana ihtiyaç vardır.
    Kalem her seferinde bir yivi açabildiğinden kaç yiv açılacaksa o kadar kesme işlemi yapılmalı.
    yiv ekseni (Twist) şeklinde, namlu uzunluğu boyundaki eksen üzerinde hareket sırasında dönebilen makinenin ucuna yerleştirilmiş kalem aracılığı ile namlunun içi defalarca kesilerek istenen derinlikte yivler teker teker açılır.
    Kesici kalem her seferinde tek yiv açabildiğinden kullanılan malzemeler nispeten daha ucuzdur.

Tek seferde çok sayıda kesi oluşturabilen kalem (Broach) ile açılan yiv-set (Multipoint Broach Cut Rifling)

    Namluda kaç yiv-set var ise bir seferde açılabilir (o namluya özel üretilmiş boyut, çap ve kesici çıkıntı sahibi broach ile bir önceki yöntemde kullanılan makine aracılığı ile bir seferde yiv-set açma işlemi. sadece yiv-setin derinliğini arttırmak için makine işlemi tekrarlatılabilir)
    Önceki yönteme göre daha ucuz bir yöntemdir.

Düğme Metodu ile Tek Pasajda Yiv-Set Açılması(Button Rifling)

    Düğme (button) denen ve genelde Titanium Karbur'dan üretilmiş çok sert uca sahip, içi dolu metalin ucuna yerleştirilmiş cihaz, kendisinden daha küçük çağlı namlunun içine sokularak yiv-set açma yöntemidir.
    Sokulan kesici düğme daha büyük olduğundan ham namluda gerilim arttırır dolayısıyla da gerilimi kaldırmak için ham namluyu ısıtmak gerekir. Bir kere geçilp yiv açıldıktan sonra namlu soğuyunca tekrar işlem tekrarlanıp tekrar pürüzlerin alınması ve ayrıca yivi derinleştirmek gerekir.
    Tezgah ve malzeme maliyeti daha düşüktür.
    Hızlı bir şekilde çok sayıda namlu üretilebilir.
    Düğmedeki kaymalardan dolayı namlu kalitesi değişir (yani örn. üretim hattındaki birinci namlu 4 MOA'da iken ikinci 3,5 MOA veya 4,5 MOA olabilir). Dolayısıyla bu yöntemde üretilen namlular hem çok kaliteli hem de çok vasat olabilirler.
    ABD'de silah üreticileirnin en çok kullandığı yöntemdir(Browning, Winchester, Japon Miroku).

Dövme Metodu İle Yiv-Set Açma (Hammer Rifling: Cold Hammer Fraged)

Almanyanın 2. Dünya Savaşında kullandığı MG-42 makineli tüfeğinin dakikada (teorik olarak) 1200 mermi armasından dolayı namlu ömrünün kısa olması nedeniyle düşünülmüş bir sistemdir.

    Namlu boyu (ham namlu) normal boyundan %30 daha kısa kesilir. Ham namluya açılan delik ise %20 büyük açılır.
    Önceden yapılmış ve nihai namlunun tersini düşünebileceğimiz sert metalden yapılmış bir kılavuz namlunun içine itilirken bir taraftan da çekiçler namluyu dakikada ~1500 vuruş gibi bir sayı ile ezerek büyütür. Namlu bir yandan uzayarak gerçek boyutunu alırken diğer yandan da iç yapısı klıavuzun üzerindeki şekli yani yiv-set şeklini alır.
    Çok hızlı (~3dk) bir namlu üretilebilir.
    Makinaları çok pahalı üretim hattı maliyetlidir.
    Tüm namlu tek seferde üretilir.
    Tüm ABD'de bu tezgahın sayısı 30'u geçmez (Remington ve Ruger tarafından kullanılır)
    Heckler&Koch, Steyr, Glock, Sako, Sig-Sauer tarafından kullanılan yöntemdir (Avrupalı üreticiler). Aslında çoğu kaliteli avurpalı üretici bu yönteme doğru kayma eğilimindedir. çoğu pahalı av tüfeği bu yöntemi takip etmekte(bilindik markalardan Heym çekme namlu üretir diğerleri yavaştan dövme çelil kullanmaya yönelmişlerdir)
    Yarışma namlusu üretimi için çok uygun bir yöntem değildir. Av ve savaş namluları üretimi için uygun yöntemdir. diye klasik bir bilgi olsa da günümüzde bu yöntem dünyanın en başarılı namlularının üretiminde de kullanılmıştır. Namlu maliyeti çok ağır olsa d (10.000$ gibi) H&K PSG-1(Almanyanın pek ihraç etmeye gönüllü olmadığı, 7.62x51mm NATO kalibreli Polis keskin nşiancı tüfeği 0.5 MOA'nın dahil altında bir namluya sahip olmasına karşın soğuk dövme çelik namluya sahiptir.) Ayrıca Steyr SSG 04 SSG 08 Blaser match grade barrel Sauer vs. hep bu yöntem ile namlu üretirler. Steyr'in büyük propogandalar ile gösterdiği burgu namlularınd hep bahsettiği ¨Cold Hammer Forged¨(keşke almancam olsa da yazsam) soğuk çekiç dövme yöntemiyle metalin molekül yoğunluğunu elektron denizini sıkıştırarak değiştirttiği yöntem ile yapılmıştır. Steyr bu namlularının ömrünün çok daha uzun olduğu kimi zaman ömrü ikiye katladığını iddia etmekte. Steyr kullanıcıları da hep namluların kalitesiyle övünmekte...

Sıvama Metodu ile Yiv-Set Açma (Flow Forming)

3 adet sıvama kafası ile ham namlu ezilerek ve uzatılarak yiv-set oluşturulmuş namlu yapma yöntemidir.

Elektro-kimyasal Talaş Kaldırma Metodu (ECM: Electro Chemical Machining)

Namlu sodyum nitrat içine batırılır, namlu anod olarak elektiriğe bağlanır ve yiv-set boyunca talaş kaldırılır. Çok karmaşık bir işlem olmakla beraber çok kaliteli namlular üretir. Smith&Wesson 1993'ten beri bu yöntemi kullanmaktadır.

    Çok set metalden yapılmış namlular dahil her türlü namluda yiv açabilir.
    Üretimi maliyetlidir (elektrik!)
    Çok hızlıdır
    Metalde gerilim oluşturmaz

Elektro Erozyon Metodu ile Yiv-Set Açılması

Metale kıvılcım değdiğinde o bölgede bölgesel erime/buharlaşma oluşur. Bu yöntemde kıvılcım kullanılarak herhangi bir mekanik kuvvet kullanılmadan namlu boyunca talaş kaldırılarak yiv açılır.

    Çok sert namlularda kullanılabilir
    Çok sayıda üretim yapmak için uygun değil.
    Tezgah maliyeti çok yüksektir.
    Tüfeğin küçük parçalarının üretiminde de kullanılır.

Dip Not: Konu wikipedia'dan yazılmış gibi görünebilir ancak o konnun tamemı tarafımca yazılmıştır. Türkçe Kaynak olarak son kısımda Sn. Nejat Ünerin yazı dizisi kullandım geri kalanlar ingilizce kaynaklardan uzun süreler içinde öğrendiklerimi sayabilirim. Bunlardan bazıları özellikle çok yararlandığım wikipedia ingilizce sayfası...
Umarım yararlı olur...

[Tunç GEÇGİL]

paylaşım için teşekkürler.
artık poligonal yapıyorlar.daha güzel oluyormuş.

[Tirdad SETAYESHI]

paylaşım için teşekkürler.
artık poligonal yapıyorlar.daha güzel oluyormuş.

ilginize teşekkür ederim
Polygonal yiv-set yapımı özellikle tabancalarda kullanılır günümüzde. Dikati oldukça düşük ancak çok dayanıklıdır. Polygonal yiv-set yapımının herhalde en başarılı olduğu namlulardan biri IMI Jericho 941 olsa gerek. Tabancalarda da artık çok değişik sistemler kullanılyor bunlardan en göze çarpanı elektro-erözyon yöntemi herhalde...
Uzun namlulu silahlarda değişmez bir şekilde en iyi namlu hep single point broaching (tek nokta broşlama) hassasiyeti ancak günümüzde bu konu değişti. Almanlar (herzamanki gibi) bu konuyu değiştirdiler. Evet halen çok çok hassas bir namlı tipidir (Blaser Match Grade Barrel'larını bu sistem ile yapar) ancak dayanıksızdır. H&K 30 sene önce soğuk dövme namlularını oldukça başarılı bir şekilde yapmayı başardı. Ardından da Steyr. Dikkat ederseniz Steyr namluları burgu şekilli olur genelde. soğuk döve usulu yapıldığından öyle yapılır. Metal molekül yoğunluğu bu şekilde arttırılır. Bu da dayanıklılığını arttırır. Yazıldığı gibi önceleri hızlı üretim ve dayanıklı makinalı tüfek üretimi için yapıldı bu tip namlular ancak günümüzde olay değişti...
Buton rifling olayı da örnek vermek gerekirse Accuracy International AW (Arctic Warfare) modellerinde kullanılan Madco Arms üretimi namlular düğme çekme yöntemi ile yapılmalarına karşın 1MOA'nın altında grupmana sahipler...
Artık günümüzde işler değişse de halen namlu stresi olayını metalorji çözemedi o yüzden yaşasın Cold Hammer

[Tunç GEÇGİL]

birde 5gen, 6 gen gibi namluyu oyup
kendi çevresinde namluyu çeviriyorlarmış israil bu şekilde yapıyormuş.

[Tirdad SETAYESHI]

evet doğru; IMI: Israel Military Industries
genelde altıgen veya sekizgen şeklinde yapılır ve daha ağır namlulardır. Jericho 941 de aslında CZ75'in kopyası ancak biraz değiştirilmiş mesela namlu çekme namlu değil poligonal namlu konmuş falan...