Sürmelilerin Son Umudu Türkiye

[Hüseyin BAŞARIR]

En nadir kuş türlerinden sürmeli kızkuşlarından güzel haber: Tür Türkiye'de sanıldığından daha çok yerde konaklıyor. Koruma şart.

İnsanoğlunun gezegende kurduğu yaşam biçiminin faturası kendisi farkında olmasa da gittikçe ağırlaşıyor. Kendisi dışındaki canlıların var olma hakkını idrak edememiş insanlık, sürekli tüketime alışkanlığı nedeniyle gezegenimizde hızla yalnızlaştığının da farkına varabilmiş değil. Öyle ki, yeryüzünde her 13 dakikada bir canlı yok oluyor. Başka bir değişle 13 dakikada bir canlı için kıyamet yaşanıyor. Üstelik bu yok olma hızı sanayileşmeye başladığımız son 200 yılla dinozorların yok olduğu tarih öncesi devir karşılaştırıldığında bile yaklaşık 1000 kat daha fazla.
Bununla birlikte kritik eşikte olan yani yok olmak üzere olan sayısız canlı bulunuyor. Dünya genelinde doğa koruma hareketlerinin üzerine yoğunlaştığı, yok olmak üzere olan bu canlı türlerinin (Kırmızı liste) gelecekleri de ne gariptir ki yine insanlığın yapacağı çalışmalara bağlı.


Sevindirici keşif
Çok yakın zamana kadar dünyada yalnızca 200 çift kaldığı düşünülen en nadir kuş türlerinden birisi olan sürmeli kızkuşları (Vanellus gregarius), son yıllarda özellikle Türkiye’den gelen iyi haberlerle doğa korumacıları sevindiriyor. Geçtiğimiz yıllarda Şanlıurfa Ceylanpınar Önemli Doğa Alanı’nda yapılan sayımla Türkiye’den göç sırasında 3 binin üzerinde sürmeli kızkuşunun geçtiği belirlenmesi doğa koruma ve bilim camiasında büyük yankı getirerek türün araştırılması ve korunması için uluslararası ortak çalışmaların hız kazanmasını sağladı.
Kazakistan ve Rusya’dan başlayıp Yemen ve Kenya’ya uzanan geniş bir coğrafyada yaşayan sürmeli kızkuşları, uzun göçleri esnasında Kırgızistan, Tacikistan, Özbekistan, Türkmenistan, Afganistan, Ermenistan, Gürcistan, İran, Irak, Suudi Arabistan, Suriye, Mısır ve Türkiye üzerinden geçiyorlar. Ancak Kazakistan ve Türkiye bu kuşun neslinin devamlılığı için büyük önem taşıyor.
Sürmeli kızkuşu için yürütülen uluslararası çalışma kapsamında Kazakistan’da türün üreme alanları, göç yolu üzerinde bulunan Gürcistan, Türkiye, Suriye ve Irak’ta konaklama alanları ve Sudan’da ise kışlama alanları araştırılıyor ve koruma önlemleri alınmaya çalışılıyor.

Türkiye kritik önemde
Kazakistan’da uydu vericisi ve halka takılan yavru kuşlar uydu üzerinden takip edilebiliyorlar. Göç yollarını ve yoldaki tehditleri belirlemeyi kolaylaştıran çalışma, kuşların konakladıkları alanları ve koruma çalışmalarına da yön veriyor.
Sürmeli kızkuşlarının Türkiye’de yalnızca Urfa Ceylanpınar ve Akçakale ilçelerinde konakladığı sanılmaktaydı. Uydu verici takılmış yavrular sayesinde Muş Ovası, Bulanık ve Malazgirt ovaları ve Erzurum ovasında da konakladıkları tespit edildi.
Kuşlar bu alanlarda ilkbahar ve sonbaharın ilk yarısında görülüyor. Türkiye’deki çalışmalar Doğa Derneği koordinasyonunda Ceylanpınar ve Muş Tigem (Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü) işbirliğiyle sürüyor, İngiltere Kraliyet Kuşları Koruma Derneği (RSPB) ve Darwin Fonu tarafından da destekleniyor.

En büyük tehdit avcılık
Nesli tehlike altında olan sürmeli kızkuşlarının en çok Asya ve Afrika arasındaki göçleri sırasında avcılık nedeniyle zarar gördüğü tespit edildi. Suriye ve Irak gibi avcılığın yaygın olduğu ülkelerde yüzlerle ifade edilen bireylerin sadece bir av kampında öldürüldüğü ortaya çıktı.
2011 Mart’ında Afrika ve Avrupa’da Göçmen Sukuşlarının Korunması Sözleşmesi sekreteryasınca organize edilen 1. AEWA Sürmeli Kızkuşu Çalışma Grubu Toplantısı’nda delegeler, Uluslararası Sürmeli Kızkuşu Eylem Planı’nın taslağını oluşturdu. Türün azalışının durdurulması, azalmaya neden olan etkenlerin belirlenip bertaraf edilmesi yönünde eylemler belirlendi.
Binlerce yıldır aynı güzergahtan göçünü devam ettiren bu kadim Anadolu göçerinin geleceği Anadolu’da konakladığı yerlerin korunmasına bağlı. Her kadim kültür, komşularıyla uyum içinde yaşadığı doğada var olabilir. Kültürümüzü geleceğe taşımak istiyorsak komşularımızın yaşam hakkını savunmak da temel yükümlülüğümüz.

Nefes kesen yolculuk Sürmeli kızkuşunun göç serüvenini merak eden doğa severler için açılmış uluslararası bir internet sayfası da mevcut. www.birdlife.org/sociable-lapwing/ adresinden ulaşılabilen sayfada uydu vericisi takılan sürmeli kızkuşlarının hareketini gün gün izlemek mümkün. Bu sayfada kuş fotorafçıları da kendi çektikleri sürmeli kızkuşu fotograflarını yükleyip öykülerini dünyayla paylaşabiliyorlar.